Regres do sprawcy szkody jako element postępowania odszkodowawczego.
Działalność zakładu ubezpieczeń jest postrzegana przede wszystkim jako działalność polegająca na wypłacie świadczeń i odszkodowań w ramach zawartych umów ubezpieczenia. Jednakże czasami postępowanie dotyczące zdarzenia rodzącego odpowiedzialność ubezpieczyciela rozciąga się na inne aspekty wywodzące się z tegoż samego zdarzenia.
Zgodnie z art. 828 § 1 k.c. jeżeli nie umówiono się inaczej z dniem zapłaty odszkodowania przez zakład ubezpieczeń, roszczenie ubezpieczającego przeciwko osobie trzeciej odpowiedzialnej za szkodę przechodzi z mocy prawa na zakład ubezpieczeń do wysokości zapłaconego odszkodowania. Ubezpieczycielowi przysługuje uprawnienie, do wystąpienia z roszczeniem zwrotnym, regresowym do sprawcy szkody. W tym zakresie w praktyce ubezpieczeniowej można wyróżnić dwa generalne rodzaje postępowań regresowych.
Pierwsza grupa dotyczy tych postępowań, gdzie odszkodowanie zostało zrealizowane w ramach indywidualnej umowy ubezpieczenia poszkodowanego, a druga grupa dotyczy tych postępowań, gdzie przepisy szczególnie ze względu na okoliczności towarzyszące powstaniu szkody (pomimo posiadania umowy ubezpieczenia) nakładają na sprawcę szkody sankcję w postaci roszczenia zwrotnego. Z roszczeniem zwrotnym do ściśle określonej kategorii osób występuje również Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Dotyczy to sytuacji, gdy Fundusz wypłaca odszkodowanie za nieubezpieczonego sprawcę szkody, ale tylko w zakresie tych ubezpieczeń, które są określone przepisami Ustawy o działalności ubezpieczeniowej. W zależności od tego z jakim postępowaniem regresowym mamy do czynienia odmienne są funkcje jakie to postępowanie ma spełnić. W odniesieniu do pierwszej grypy roszczenie zwrotne stwarza zakładowi ubezpieczeń możliwości odzyskania środków jakie przeznaczył na odszkodowania wypłacone w sytuacjach gdy poszkodowany mógłby żądać wypłaty od sprawcy, ale skorzystał dla ułatwienia w pokryciu swoich strat z posiadanej przez siebie umowy ubezpieczenia. Poszkodowanemu jest bowiem łatwiej jeśli posiada odpowiednią ochronę ubezpieczeniową skorzystać z usług swojego ubezpieczyciela, niż dochodzić roszczeń od sprawcy. Nie zawsze przecież sprawca byłby skłonny do tego, aby zaspokoić roszczenia osoby poszkodowanej w drodze uznania lub ugody. W takim przypadku poszkodowany musiałby wystąpić na drogę postępowania sądowego,a następnie dopiero po uzyskaniu prawomocnego orzeczenia mógłby liczyć na pokrycie swoich strat. Jeżeli więc poszkodowany ma odpowiednią umowę ubezpieczenia, korzysta z niej a cały ciężar postępowania zwrotnego przenosi na ubezpieczyciela. Skuteczne prowadzenie postępowania regresowego również i dla zakładu ubezpieczeń nie jest proste, ponieważ trzeba liczyć się z tym iż sprawcy szkód czasami świadomie uchylają się od realizacji ciążących na nich zobowiązań. Mimo tego dążenie do maksymalnego wykorzystania uprawnień wynikających z przepisu art.828 § 1 k.c., szczególnie w odniesieniu do wysokich kwotowo wypłat odszkodowań powinno przynieść wymierne finansowe efekty zakładowi ubezpieczeń. Uprawnienie do roszczenia zwrotnego podlega jedynie pewnemu ograniczeniu zgodnie z przepisem art. 828 §2 k.c.. nie przechodzą bowiem na zakład ubezpieczeń roszczenia ubezpieczającego przeciwko osobom z, którymi ubezpieczający pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym, lub za które ponosi odpowiedzialność ( z reguły dotyczy to najbliższego kręgu rodziny ). Przed wdrożeniem postępowania regresowego, zakład ubezpieczeń musi więc sprawdzić czy nie zachodzą przesłanki,wyłączające możliwości prowadzenia tego postępowania. W tej grupie postępowań regresowych, jak wykazuje praktyka ubezpieczeniowa, najczęściej spotykamy regresy dotyczące drobnych szkód majątkowych. Typowym przykładem są tutaj tzw. regresy zalaniowe, dotyczące sytuacji, gdy zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie poszkodowanemu z tytuły umowy ubezpieczenia za zalanie mieszkania przez osobę trzecią. Kwoty wypłacanych odszkodowań w tej kategorii szkód, kształtują się na poziomie średnim. Pomimo tego, że przedmiotem postępowania nie są kwoty znaczne, to jego skuteczne prowadzenie napotyka na bardzo duże trudności. Nie ma tu znaczenia czy stroną regresową jest osoba fizyczna, czy też osoba prawna. W odniesieniu do osób fizycznych barierą hamującą to postępowanie jest jej sytuacja materialna lub ogólnie sytuacja bytowa. Osobami prawnymi są często spółdzielnie mieszkaniowe, administracje domów miejskich działających w postaci odrębnych podmiotów, czy zrzeszenia właścicieli nieruchomości. W tej grupie uzyskanie należności regresowych jest również bardzo trudne, ponieważ szczupłość środków finansowych jakimi dysponują te podmioty, nie wystarcza nawet na bieżące konserwacje posiadanych nieruchomości. Pewnym rozwiązaniem tej sytuacji jest droga, którą poszły już niektóre podmioty to jest zawieranie umów odpowiedzialności cywilnej obejmującej ryzyko szkód w mieniu lokatorskim lub najemców powstałych w skutek zalań dachowych, awarii pionów i urządzeń wodnokanalizacyjnych i CO, zalań przez nieszczelną elewację,niewłaściwie osadzoną stolarkę okienną. Praktyka zawierania tego rodzaju umów ubezpieczenia OC sprawdza się i jest korzystna dla wszystkich stron postępowania. Poszkodowany lokator czy też najemca może liczyć na szybką rekompensatę strat. Ubezpieczony ponosi jedynie koszt w postaci składki, uwalniając się od kosztów odszkodowań.
W drugiej grupie regresów opartych na przepisach szczególnych,co do zasady postępowanie regresowe prowadzone jest tak samo, ale cel tego postępowania jest inny. Do tej grupy zaliczamy regresy, gdzie na mocy odrębnych uregulowań wdraża się postępowanie regresowe przeciwko sprawcom szkód, którzy co prawda mieli skutecznie zawarte umowy ubezpieczenia, ale wyrządzili te szkody w okolicznościach tak nagannych, iż ustawodawca uznał za zasadną taką represję. Ten szczególny rodzaj regresu spotykamy w obowiązkowym ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów oraz w obowiązkowym ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego. W pierwszym przypadku ubezpieczycielowi przyznano uprawnienie do dochodzenia od kierowcy pojazdu mechanicznego, zwrotu wypłaconego z tytułu OC odszkodowania jeżeli kierujący:
- wyrządził szkodę umyślnie lub w stanie po użyciu alkoholu,
- zbiegł z miejsca zdarzenia,
- wszedł w posiadanie pojazdu wskutek popełnienia przestępstwa,
- nie posiadał wymaganych uprawnień do kierowania pojazdem z wyjątkiem przypadków, gdy chodzi o ratowanie życia ludzkiego lub mienia, albo ściganie przestępcy,
- nie posiadał uprawnień do kierowania pojazdem.
