Obecnie w systemie polskiego prawa znajdują się przepisy, dzięki którym najbliżsi członkowie rodziny osób zmarłych w wyniku wypadków (nie tylko komunikacyjnych) są uprawnieni do występowania również o zadośćuczynienie za ból i cierpienie po stracie osoby bliskiej.
Przed wejściem w życie obecnych przepisów (ugruntowanych już orzecznictwem sądowym) członkowie najbliższej rodziny mogli ubiegać się o odszkodowanie, jeśli wykazali, że w związku ze śmiercią ponieśli straty materialne, np. zachorowali na depresję i utracili w związku z tym dochód.
W praktyce często dochodzi do sytuacji, kiedy w wypadku komunikacyjnym ginie osoba bądź osoby podróżujące tylko w jednym z dwóch zderzających się pojazdów. Oznacza to wszczęcie i prowadzenie postępowania karnego wobec sprawcy wypadku. W takim stanie faktycznym, sądy cywilne rozpatrujące sprawy odszkodowawcze często wstrzymują się z wydaniem wyroku do momentu ustalenia winy sprawcy w drodze wyroku sądu karnego.
Sąd cywilny jest związany prawomocnym wyrokiem karnym w zakresie winy sprawcy wypadku komunikacyjnego. Oznacza to, że jeśli sąd w sprawie karnej uzna za winnego sprawcę wypadku, to sąd w sprawie odszkodowawczej nie może ustalić, że jego zdaniem sprawca był niewinny.
Co do zasady odpowiedzialność odszkodowawczą za skutki wypadku komunikacyjnego ponosi sprawca wypadku. Roszczenia najczęściej kierowane są jednak wobec towarzystwa ubezpieczeniowego, z którym posiadacz samochodu miał podpisaną umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
Poniżej wskazujemy katalog roszczeń jakie przysługują osobie uprawnionej w związku ze śmiercią najbliższego członka rodziny.
– Zwrot kosztów leczenia i pogrzebu
Warto podkreślić, że to roszczenie nie jest uzależnione od bycia osobą bliską. Zwrotu tych kosztów może żądać osoba obca, jeśli to ona faktycznie je poniosła. Istotna jest również okoliczność, że poziom zwrotu kosztów pogrzebu jest ograniczony do kosztów typowego pochówku właściwego dla danego środowiska i tradycji. W razie gdyby żądający zapłaty odszkodowania z tego tytułu wyprawił ceremonię pogrzebową ponad przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku, to odpowiedzialność odszkodowawcza będzie limitowana do kosztów typowego pogrzebu.
-Renta
Zgodnie z art. 446 § 2 kodeksu cywilnego „Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.”
Zacytowany przepis mówi o dwóch odmiennych roszczeniach. Po pierwsze należy wskazać rentę alimentacyjną. Jeżeli osoba, która zginęła w wypadku komunikacyjnym była ustawowo zobowiązana do dostarczania środków utrzymania małoletnim dzieciom, czyli ciążył na niej obowiązek alimentacyjny, to zobowiązanym do naprawienia szkody jest sprawca wypadku. Osoby które otrzymywały środki utrzymania od zmarłego, mają prawo żądać od sprawcy wypadku renty. Wysokość tej renty jest uzależniona od potrzeb osób uprawnionych do otrzymywania alimentów oraz od możliwości zarobkowych zmarłego.
We wskazanym powyżej przepisie wskazuje się również rentę odnoszącą się do środków utrzymania, które przekazywane były przez zmarłego w sposób dobrowolny (np. w celu podniesienia standardu życia codziennego, córka pomagała finansowo rodzicom, którzy znajdowali się w podeszłym wieku)
Oczywiście, zgodnie z art. 6 k.c. konieczne jest wykazanie zasadności poszczególnych roszczeń.
-Odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej
Najbliższym członkom rodziny zmarłego przysługuje również prawo do żądania odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 16.04.2008r. (sygn. akt V CSK 544/07, wyrok niepublikowany), zwrot "znaczne pogorszenie sytuacji życiowej" należy odczytywać nie tylko w materialnym aspekcie zmienionej sytuacji bliskiego członka rodziny zmarłego, ale w szerszym kontekście, uwzględniającym przesłanki pozaekonomiczne określające tę sytuację. Do tych ostatnich niewątpliwie zaliczyć należy utratę oczekiwania przez osobę poszkodowaną na pomoc i wsparcie członka rodziny, których mogła ona zasadnie spodziewać się w chwilach wymagających takich zachowań. Dlatego też wszystkie te okoliczności muszą być brane pod uwagę przy określaniu należnego uprawnionemu "stosownego odszkodowania".
-Zadośćuczynienie
Najbliższym członkom rodziny przysługuje również zadośćuczynienie za doznaną krzywdę czyli rekompensata finansowa za ból i cierpienie po śmierci osoby najbliższej. Nie jest możliwe podanie z góry wyliczonych kwot o jakie można występować w danym przypadku. Ze względu na więzi rodzinne jakie łączyły osobę zmarłą z pozostałymi przy życiu najbliższymi członkami rodziny, w każdym przypadku zadośćuczynienie powinno być miarkowane w sposób indywidualny.
Wpływ na jego wysokość będą miały m.in. stopień zażyłości, wiek zmarłego i roszczących, fakt zamieszkiwania we wspólnym gospodarstwie domowym i wiele innych czynników.
